Osmanlı mimarisi, estetiği ve zarafetiyle göz doldururken, aynı zamanda derin anlamlarla yüklü sembolleriyle de hayranlık uyandırır. Neredeyse bütün Osmanlı camilerinde karşımıza çıkan demir parmaklıklar, sıradan bir yapı unsuru değil, müminleri dua ve teslimiyete davet eden, düşündürücü bir semboldür. Camilerin giriş pencerelerinde, avlularında veya hazire (mezarlık) duvarlarında sıkça görülen bu demir parmaklıklar, aslında Kuran ve Sünnet ekseninde bir dua niyetini taşır.
Bir Osmanlı camisine girdiğinizde, pencerelerde yer alan demir parmaklıkların yukarıdan aşağıya doğru dikey ve yatay şekilde sıralandığını görebilirsiniz. Bu demirlerin yukarıdan, aşağıdan ve ortalarından birleşen bir demir halka ile tutturulması ilk bakışta yalnızca estetik bir tercih gibi görünse de, aslında derin bir anlam taşır. Bu, müminlerin camiye girişteki ruh halini şekillendirmeyi, niyetlerini güçlendirmeyi ve bir dua ile huzura girmelerini sağlamak için düşünülmüş bir sembolizmdir.
Dikey demirler, Kuran-ı Kerim’i; yatay demirler ise Sünnet-i Seniyye’yi temsil eder. Bu demir parmaklıklar, müminleri camiye adım atarken “Allah’ım, beni Kuran ve Sünnet yolundan ayırma” duasıyla camiye girme niyetine teşvik eder. Bu dua, ayakların Kuran ve Sünnet yolunda sabit kalması, bu iki temel değerle hayata yön verilmesi anlamına gelir. Osmanlı mimarisi, bu basit görünen demirlerle aslında çok derin bir manayı müminlerin kalbine fısıldar.
Bugün halk arasında “zıvanadan çıkmak” dengesizleşmek veya “delirmek” anlamında kullanılsa da, bu terimin Osmanlı mimarisinde çok farklı ve olumlu bir anlamı vardır. Osmanlı cami mimarisinde bu zıvana sembolizmi, Kuran ve Sünnet’ten ayrılmamayı, bu iki temel üzerine sabit kalmayı ifade eder. Yani, “zıvanadan çıkmak” deyimi, aslında cami mimarisinde “Allah’ım, beni Kuran ve Sünnet’ten ayırma” anlamında bir dua niteliğindedir.
Bu incelik, Osmanlı mimarisinin detaylara verdiği önemi, her taşı, her demiri bir anlamla yüklü olarak inşa ettiklerini gösterir. Günümüzde yaygın kullanılan bu deyim aslında derin bir duasal anlam içerir; yani yapının tüm sütunlarını bir arada tutan zıvana sağlam olduğu sürece yapı ayakta kalır; tıpkı Kuran ve Sünnet’e bağlı kalındığı sürece bir müminin ruhen güçlü ve sağlam kalacağı gibi.
