Sancağın ve Alemin Dili
Tarih dediğimiz şey bazen bir savaş meydanında dalgalanan sancakta, bazen de bir dergâhın kıble tarafında sergilenen yeşil ipek kumaşta, bazen de bir minarenin ucunda göğe uzanan alemde saklıdır. Bu semboller öylesine birer eşya değil; kimliğimizin, inancımızın, aidiyetimizin işaretleridir.
Sancağın Manası
Sancak kelimesi, Türkçedeki “sançmak” yani “saplamak, batırmak” kökünden gelir. Bayrağa benzer ama Osmanlı’da farklı bir yeri vardır. Bayrak milleti, sancak ise doğrudan devleti ve padişahı temsil ederdi. Her askeri birliğin sancağı olur, o sancak birliğin haysiyetinin sembolü sayılırdı. Sancağını kaybeden birliğin yok sayıldığı olurdu; öylesine mukaddes görülürdü.
Renkler de manasız değildi. Siyah sancak, Hz. Peygamber’in “Ukâb” adlı sancağını hatırlatır, Yeşil, İslam’ın bereketli rengi, kırmızı ise Osmanlı’nın kudretini simgelerdi. Tarikatlarda kullanılan sancakların kökeni “Livâü’l- Hamd”a bağlanır. livâü’l-hamd İslâm literatüründe, kıyamet gününde hesabın başlamasından önce herkesin sıkıntıda bulunduğu bir sırada Peygamberimiz Hz. Muhammed sav’in müminlerin altında toplanacağı sancağını ifade eder. Dergâhlarda kıble tarafına asılan sancakların önünde biat edilir, mürid orada şeyhine bağlanırdı. Yani sancak yalnızca bir kumaş değil, kalpleri bir arada tutan bir bağdı.
Alemin Dili
Peki sancağın tepesinde ışıldayan o zarif işaretler, yani alemler neyi anlatırdı?
Alem kelimesi Arapçada “işaret” demektir. Yolun kenarına dikilen bir nişan taşı da alemdir, minarelerin tepesindeki hilal de… Sancağın ucunda parladığında ise topluluğu bir araya getiren, bir ideal etrafında toplayan güçlü bir işaret olurdu.
Osmanlı ustaları bakır, pirinç, demir ve hatta gümüşten öyle alemler işlerdi ki, her biri sanatla iman arasındaki köprüyü kurardı. El, Ejder, Zülfikar, lale, damla, mızrak ucu, ay-yıldız… Her şeklin kendine has bir manası vardı:
El: Hz Fatıma Ra annemizin elini temsil eder
Sarık: Tarikatın hangi meşrepten olduğunu temsil eder
Ejder: Kudreti, koruyuculuğu ve caydırıcılığı temsil ederdi.
Zülfikar: Hz. Ali’nin kılıcı, adaletin ve hak yolunun sembolüydü.
Lale: Harf dizilimiyle “Allah”ı hatırlatır, tevhit sembolüydü.
Ay-yıldız: İslam’ın ve Osmanlı kimliğinin alameti oldu.
Menkıbelerden Sahneler
Osmanlı savaş meydanlarında sancak yalnızca bir işaret değil, ordunun kalbiydi. Rivayet olunur ki, İstanbul’un fethinde Ulubatlı Hasan, surlara tırmanırken elinde sancak vardı. Kurşun ve ok yağmuruna rağmen o sancağı surlara diktiğinde askerlerin gözünde fetih müjdesi olmuştu. Çünkü sancak düştü mü umut düşerdi, sancak dikildi mi zafer doğardı.
Tasavvuf yolunda da benzer bir incelik vardı. Dergâhlarda sancağın önünde biat eden derviş, aslında bir bayrağa değil, Allah’ın yoluna teslimiyetini gösterirdi. Alemin ucunda parlayan lale motifi ona, bu teslimiyetin tevhitten başka bir şey olmadığını hatırlatırdı.
Minarelerin Tepesindeki Alem
Bugün camilerimizin minarelerinin ucunda gördüğümüz alemler, aslında geçmişin sancak alemlerinin mirasıdır. Onlar sadece bir süs değil, göğe yükselen dualarımızın nişanesi, birliğimizin sembolüdür. Her ezanla birlikte göğe yükselen o ses, minarenin ucundaki alemle taçlanır.
Bir Milletin Hafızası
Unutmayalım: Bir milletin sembolleri onun hafızasıdır. Sancağını yitiren millet, hafızasını yitirir. Alemler, sancaklar, tuğlar… Bunlar sadece tarihin sayfalarında kalmamalı; her baktığımızda bize birliğimizi, inancımızı ve ruh kökümüzü hatırlatmalıdır.
Bugün elimizde hâlâ o sancaklar, o alemler var. Onları korumak, yalnızca bir kültür mirasını değil, aynı zamanda bir milletin ruhunu korumaktır.
