Sultan II. Abdülhamid Han, Osmanlı İmparatorluğu’nun 34. padişahı olarak, sadece devlet yönetiminde değil, manevi dünyasında da derin izler bırakmıştır. Abdülhamid Han, tasavvufa olan bağlılığı ve Ehl-i Sünnet’e uygun tarikatlara duyduğu gönül bağıyla bilinir. Babası Sultan Abdülmecid Han’ın “Bu benim oğlum derviştir” sözü, Abdülhamid Han’ın manevi eğilimlerini genç yaşlarından itibaren gözler önüne sermektedir.
Sultan Abdülhamid, Şazelî, Kâdirî, Nakşibendî, Rufâî ve Halvetî gibi tarikatlara gönülden bağlıydı. Şazelî tarikatında manevi ders verme ve zikir yaptırma icazetine sahipti. Bu tarikatların önde gelen şeyhleriyle sık sık görüşen Sultan Abdülhamid, Yahya Efendi Tekkesi Nakşî şeyhi Hasan Hayri Efendi ve Nakşî-Halidî şeyhi Gümüşhaneli Ahmed Ziyaeddin Efendi’yi ziyaret ederdi. Ayrıca, Rufâî şeyhi Ebu’l-Hüda es-Sayyâdî ile özel görüşmeler yaparak manevi rehberlik alırdı. Bu derin manevi ilişkiler, onun tasavvufi kimliğini daha da pekiştirmiştir.
Sultan Abdülhamid Han, sadece manevi rehberlerle ilişkiler kurmakla kalmamış, aynı zamanda tasavvufun izlerini Osmanlı coğrafyasında yaymak için somut adımlar atmıştır. Özellikle Rufâî tarikatına olan bağlılığı, Irak’ın Basra kentinde bulunan Seyyid Ahmed Rufâî türbesine gösterdiği özel ilgiyle somutlaşmıştır. Bu türbenin onarım masraflarını bizzat karşılamış ve marangozluk hüneriyle Seyyid Ahmed Rufâî’nin sandukasını kendisi yapmıştır. Ayrıca, Rufai Hz lerinin kabir toprağına sedef kaplama bir sanduka yaptırmış ve bu değerli eseri İstanbul’a getirerek Topkapı Sarayı’nda sergilemiştir. Bugün bu sanduka, Sultan Abdülhamid Han’ın tasavvufi mirasının somut bir nişanesi olarak görülmektedir.
Sultan Abdülhamid Han’ın tasavvufi yönü, onun devlet yönetimindeki kararlarına da etki etmiştir. Devletin kritik meselelerinde manevi rehberlerine danışır, kararlarını Allah’ın rızasını gözeterek alırdı. Bu yaklaşım, Osmanlı İmparatorluğu’nda İslamî değerlere dayalı bir yönetim anlayışının güçlenmesine katkı sağlamıştır. Adalet, merhamet ve manevi sorumluluk, onun yönetim tarzının temel taşlarını oluşturmuştur.
Sultan Abdülhamid Han, tasavvufi prensipleri halkla olan ilişkilerinde de ön plana çıkarmıştır. Maneviyatı yüksek bir lider olarak halk arasında tanınması, onun tasavvufi kimliğiyle doğrudan ilişkilidir. Halkın manevi ihtiyaçlarını gözeten Sultan Abdülhamid, onların dualarını ve taleplerini dikkate almış, bu sayede halk arasında sevilen ve saygı duyulan bir padişah olmuştur. Dergâhlar ve tekkeler, onun döneminde önemli manevi merkezler haline gelmiş, tasavvufi öğretiler bu yerlerde geniş kitlelere ulaşmıştır.
Sultan Abdülhamid Han’ın tasavvufi mirası, Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinde İslamî değerlere dayalı bir yönetim anlayışının güçlenmesine büyük katkı sağlamıştır. Onun manevi rehberlik anlayışı, Osmanlı’nın manevi mirasının korunmasında ve tasavvufun sosyal hayatta daha fazla yer bulmasında önemli bir rol oynamıştır. Bugün de Sultan Abdülhamid Han, İslam dünyasında saygıyla anılmakta ve manevi şahsiyeti üzerine düşünülmektedir. Onun tasavvufi kimliği, Osmanlı tarihinin manevi boyutunu anlamak için önemli bir anahtar niteliği taşımaktadır.
Sultan Abdülhamid Han’ın tasavvufa olan bu derin bağlılığı, Osmanlı tarihindeki manevi liderlik anlayışını daha iyi kavramamıza yardımcı olurken, onun padişahlık dönemi boyunca sadece bir devlet adamı değil, aynı zamanda manevi bir önder olduğunu da gözler önüne sermektedir.
